Makalaus kvinne: Mange hugsa Guro

Også fire andre markante personar - Jim Musters, Kristen Staknes, John Tørset («Jo Sengen») og Erik Heggem («Erk Lånn») vart portretterte i biletkåseriet. Men Grøtan-Guro engasjerte mest.

Kaffekanne etter Guro

Marta Havdal kom med ei flott kaffekanne til museet – direkte knytt til Guro. – Denne fekk mor mi, Ingrid Settemsdal, i gåve frå henne, kunne Marta fortelje. – Mor var nabo, besøkte og hjelpte henne mykje på hennar gamle dagar.

Og «gamle dagar» er stikkordet når det gjeld Guro Grøtan. Ho vart over 105 år gammal, var i si tid landets eldste kvinne og hadde ei urokkeleg tru på framtida enno da. Som hundreåring strikka ho seg ny kofte.  – Na bli god å ha når eg bli gammel, sa ho.

Kari Sollid Heitmann fortalte at Guro i sitt 102. år (1951) kom med «sengjamat» da søster til Kari, Aud Jorunn (no Endresen) var nyfødd. Jenta låg på loftet og sov, og Guro tykte ikkje dei skulle vekkje ho: - Eg får da sjå ho når ho kjem på vegan, sa ho. 

Minne frå Myran

Guro Grøtan døde for 70 år sia (1955), men mange i forsamlinga hugsa henne - blant dei Sigmund Gravvold. Han gav også museet eit hittil ukjent foto av hovudpersonen, som siste åra igjen budde i Myran – der familien Gravvold da var eigarar.  

– Sjøl om eg berre var liten, har eg eigne minne attåt ymse som mor og far har fortalt, sa Sigmund. – Bussjåfør Frank Jenssen gjorde mange ærend for Guro på sine Surnadals-turar. Han var yndlingen hennar, stansa bussen og var innom henne på turar både til og frå. Og da kunne ho spandere ferske Surna-bollar på søstra mi og meg.

Kors og bibelkunnskap

Sigmund hugsa også at Guro kunne sin bibel og hadde eit særleg forhold til høgare makter. Skulle ho understreke noko gledeleg, slo ho korstegn i lufta. – Og da sokneprest Ingvaldstad heldt andakt ved senga hennar og las Jesu lidingshistorie, tok ho ordet frå han og siterte like godt resten av teksten sjøl – utanåt!

Ein gong datt ho i loftstrappa og slo hovudet i veggen så det small. Erna, mor til Sigmund, kom springande til og spurte: – Slo du deg, Guro? – Å va-det-så-lekt, svara gamlingen. – Vårherre la da handa imyllå!

Sterk livshistorie

Ei livshistorie utan sidestykke vart skildra. Som 8-åring var «Mari-Guro» gjetar dagen lang i den bratte Bølia. Som konfirmantelev kunne ho gå til fots frå Bøfjorden til Halsa. Som ung og ugift mor mista ho tre born – 7, 8 og 10 år gamle. 

Ho vart enkje etter to ekteskap – det siste med Ola Grøtan i Settemsdalen. – Ola og eg begynte med ei geit og ei såte høy, fortalte ho. Arbeidsdagen ute og heime varte gjerne til langt på natt. Guro bar seterdrått og varer milevis på ryggen – til Vågland og Valsøyfjorden så vel som til Skrøvsetvika.

Tekstilkunstnar

I handarbeid og tekstilfarging var ho ein meister – noko ho utvikla heile tida: Som hundreåring deltok ho på tekstilkurs! Sjøl konservator Ola Seter (Ola Kunst) skreiv rosande om kunstnaren Guro!

Ironisk nok var det under koking av plantefargar i 1944 at det fata i veggen attmed omnsrøret, og hytta til Guro attmed Liavatnet brann opp. Seinare fekk ho bu hos andre – den siste tida som nemnt i Myran.

Musters – forskar og motstandsoffiser

Også Jim Musters fekk omtale. Lokalt er han kjend som eigar av Vaulen på Nordmarka i mellomkrigstida. Mindre veit vel folk om zoologen, ornitologen, eventyraren og ikkje minst motstandsoffiseren Jim (James Lawrence) Chaworth-Musters. Og om hans herskapelege engelske opphav.

Musters jobba i 20 år for naturavdelinga ved British Museum. (Da Esten Aasgaard og vegarbeidarane fann kvalbein i Bøverfjorden i 1930, sendte han straks tekst og foto til avisa Londoner Times.) Musters forska på pattedyr i mange land. Ein museart han dokumenterte i Afganistan, ber difor hans namn - «musterii».

Frå Utsira i Rogaland kartla han trekkfuglane sine ruter frå Sibir til Afrika med mellomlanding på norskekysten. I 1921 deltok han i Ekerold-ekspedisjonen til Jan Mayen - som førte til at Norge seinare annekterte øya. 

Men mest blir Jim Musters hugsa for organisering av flyktningefarten til Shetland og tøffe motstandstiltak under krigen. Via kontakt med Martin Linge bidro han til danninga av Kompani Linge. Minnesmerket som vart avduka av slekt og motstandsfolk på Vaulen i 2004, er dermed også eit betydeleg krigsminne.

Jo Sengen

Ytterlegare tre lokalprofilar vart henta fram frå støvete minneblad. Rindalingen Jo Sengen (John J. Tøseth, 1810-1885) var lam og dermed bunden til ei seng. Likevel drog han som forkynnar rundt i store deler av Trøndelag. Reisemåte: Ein liten hest drog ei vogn med senga hans oppi! I 1856 gav Jo Sengen ut bokverket «Hjærtets Følelser og Erfaringer» - med 134 salmar, 52 skrivne av han sjøl. 

Kristen Staknes

Litt gards- og slektshistorie frå Stakkneset på Bø fekk plass på lerretet, mest om originalen Kristen Staknes (1851-1911; han døde forresten på 60-årsdagen sin). Kystseglaren på «Solemsjekta» var ein gåvmild og snill onkel, dyktig handverkar og original sjømann med fullt av sitat etter seg. Som denne beskjeden til mannskapet på jekta i storm på Stadthavet: - No må de ikkje bannast, kara. For her e det djuft!

Han Erk med Svartboka

Minst like original må han Erk Lånn’ (Erich OlsSøn Heggem, 1759-1843) ha vore. Han kunne bruke Svartboka med alskens trylleregler, sa dei. Erk sette fast pengetjuven i døra, fekk det til å snø ned på julekveldsbordet og laga motvind alle vegar til tylvågingen som stal sild frå garna hans. Så fast trudde bøfjordingane på svartkunstene hans Erk Lånn’ at dei torde ikkje å ta vare på pengeskrinet etter han. Det søkkte dei ned i fjorden - så der ligg det den dag i dag!

Men Musters, Jo, Kristen og Erk får ha oss unnskyldt: Denne gongen var det Guro som stal showet.

.... Brnt G. Bøe ...